Samenvatting:
Iedereen die iemand met dyslexie kent weet
hoe vermoeiend het kan zijn voor hen, maar ook voor de omgeving. Lezen is niet
alleen groot deel van de manier waarop ons onderwijs werkt maar ook buiten de schoolpoorten
zit het ingebakken in onze manier van leven. Denk maar aan het nieuws, e-mails,
recepten opzoeken, verslagen lezen, enzovoort. Stel je maar eens voor dat die dingen moeizaam voor je gaan, zou je dan ook niet eerder lezen
vermijden? Maar wat als gewoon een eenvoudig trucje, zoals het wijzigen van een
lettertype het verschil zou kunnen maken? En er misschien zelf voor kan zorgen
dat je meer plezier hebt in het lezen…
Reflectie:
In de editie van de krant “Metro” op
22 januari dit jaar werd aangegeven dat er steeds meer studenten met een
leerstoornis deelnemen aan het academische leven. De meerderheid van deze
studenten heeft een leerstoornis zoals dyslexie en dyscalculie. ICT-middelen
zouden ingezet kunnen worden als compenserende maatregelen. Smeets en Kleijnen
(2008) maken het onderscheid tussen niet-technische en technische compensaties.
Bij niet-technische compensaties kan men maatregelen inzetten zoals het geven
van meer tijd tijdens en het aanpassen van de tekst op het examen. Technische maatregelen
beslaan specifieke hard- en software die het lezen makkelijker maken.
Compenserende maatregelen hebben als doel: de
belemmeringen die het zwakke lezen en spellen met zich meebrengen te
verminderen (p. 8, Smeets & Kleijnen, 2008). Steeds meer studenten zouden
vragen voor een “examen op maat” (De Morgen, Do. 21 Jan. 2016) en een van de
zaken die studenten zouden vragen, is om de examenvragen in een bepaald
lettertype te laten afdrukken. Wat voor lettertype zou dat kunnen zijn?
OpenDyslexic werd specifiek ontworpen voor dyslectici.
Het heeft als doel om fouten die gemaakt worden door dyslectici te verminderen. Het gaat om een
“open source font”, een lettertype dat door iedereen gebruikt kan worden. De
makers van het lettertype claimen dat Opendyslexic de leesbaarheid voor
dyslectici zou verhogen.
Screenshot uit de Wikipedia pagina over OpenDyslexic in het specifieke lettertype (gebruiksrechten: onbeperkt te gebruiken, delen of aan te passen, zelf commercieel).
Het lettertype van Opendyslexic zorgt ervoor dat geen enkele letter op elkaar lijkt. Denk maar aan een “b” en
een “d”. Bij de gebruikelijke lettertypes zien deze letters er exact hetzelfde
uit wanneer je ze spiegelt. Opendyslexic heeft de “b” en “d” zodanig ontworpen
dat ze niet op elkaar lijken, dit zou ervoor zorgen dat iemand met dyslexie
minder fouten maakt (Zikl et al., 2015). Ook bij het lettertype “Arial” wordt vermoed dat dit
gunstige effecten heeft voor mensen met dyslexie (Pijpker, 2013 uit Zikl et
al., 2015). Dit omdat het lettertype Arial meer ruimte laat tussen letters,
waardoor letters sneller herkent en gelezen kunnen worden.
Pavel Zikl en zijn collega’s hebben vorig
jaar een onderzoek gepubliceerd waarin wordt nagegaan of deze specifieke fonts
voor mensen met dyslexie bruikbaar zijn voor het onderwijs en gebruikt kunnen
worden als compenserende maatregel. Deze onderzoekers lieten mensen met
dyslexie (en een controlegroep) teksten lezen met verschillende fonts en gingen
na hoe snel er werd gelezen en hoeveel fouten er werden gemaakt. Allereerst vonden de onderzoekers dat de
dyslexie groep veel trager las en meer fouten maakte dan de controlegroep, zo
compenserend bleek het lettertype toch niet te werken. Vervolgens werd nagegaan
of de dyslexie groep sneller las met het lettertype van Opendyslexic of met het
bekende lettertype Arial. De participanten met dyslexie lazen ietsje sneller
wanneer het lettertype van Opendyslexic werd gebruikt, maar dit verschil was zo
klein dat het niet statisch significant bleek te zijn. Conclusie: of men nu
Opendyslexic of Arial gebruikt, het heeft geen verschil op de leessnelheid én
ook niet op het aantal leesfouten volgens dit onderzoek.
Maar opgelet, men hoeft het kind niet met
het badwater weg te gooien! Waarschuwen Zikl et al. (2015). In hun onderzoek had
men ook ruimte gelaten voor de subjectieve gevoelens van hun participanten. Een
aantal participanten gaven aan dat ze het makkelijker vonden om het lettertype
van Opendyslexic te lezen, ze leken minder snel moe te worden en zich meer
gemotiveerd te voelen om te lezen wanneer dit specifieke lettertype werd
gebruikt. Maar langs de andere kant, waren er ook mensen met dyslexie in dit
onderzoek die aangaven dit lettertype niet graag te lezen en de voorkeur gaven
aan Arial.
Anna Bosman, een hoogleraar bij de
Universiteit van Nijmegem, bekijkt deze resultaten alvast zeer kritisch. Ze
geeft in een bericht op het kennisplatform voor onderwijs aan dat we oplettend
moeten omgaan met deze subjectieve bevindingen. Ze vermoedt dat deze positieve
subjectieve bevindingen voortkomen uit een placebo-effect. De respondent verwacht
namelijk dat het lettertype een heilzame werking zal hebben, terwijl de
resultaten aangeven dat het lettertype geen significant effect heeft op de
leesvaardigheid bij dyslectici.
Ook op Nederlandstalige bodem werd er
onderzoek uitgevoerd naar de effecten van lettertypes op de leesvaardigheid van
dyslectici. Renske de Leeuw ging in 2010 de uitdaging aan en voerde voor haar
masterthesis zo’n onderzoek uit met de titel “Special Font for Dyslexia?”. Dit vraagteken in de titel van haar
thesis bleek terecht. Het gebruik van een specifiek lettertype voor dyslexie en
het lettertype Arial leken niet compenserend te werken. Dyslectici halen geen
significante winst uit het lezen van een specifiek lettertype, maar het is ook
niet schadelijk.
De boodschap uit deze bevindingen, baat het niet dan schaadt het niet? Er
is in het onderzoek dat ik hier heb besproken is er voorlopig geen significante
indicatie dat een specifiek lettertype als panacee kan werken voor mensen met dyslexie. Opgelet dus
wanneer dit wel wordt geclaimd. Wat de subjectieve ervaringen betreft, daar kan
misschien wel iets over gezegd worden? Een kritische houding is van
belang. Moesten we als leerkracht leerlingen met een leesstoornis kunnen
motiveren om meer te lezen door een simpele ingreep zoals het lettertype
veranderen, dan zou dit mooi meegenomen zijn. Maar om dat te kunnen stellen
wordt het tijd voor meer boeiend onderzoek!
Bronnen
Smeets, J.,
& Kleijnen, R. (2008). Technische
maatjes bij dyslexie. Masterplan Dyslexie. Opgehaald van: http://www.expertisecentrumnederlands.nl/wp-content/uploads/2010/09/TM-Hoodstuk-5.pdf
Leeuw, R. (2010). Special font for dyslexia? Masterthesis, Universiteit van Twente.
Opgehaald van: http://www.leesletters.nl/Public/Uploads/032MasterthesisLeeuw1.pdf
Bosmans, A. (z.d.). Positieve ervaringen met het lettertype Dyslexie: Een placebo effect?
Kennisplatform voor onderwijs. Opgehaald van: http://wij-leren.nl/dyslexie-lettertype.php
Metro (Vr.
22 Jan. 2016). Studenten maken vaker
examen op maat. Opgehaald van: http://gpr.me/pd1rk7s85a/
De Morgen
(Do. 21 Jan. 2016). Steeds meer studenten
leggen examen op maat af. Opgehaald van: http://www.demorgen.be/binnenland/steeds-meer-studenten-leggen-examen-op-maat-af-b5e49bb2/
Hoofdartikel:
Zikl, P.,
Bartošová, I. K., Víšková, K. J., Havlíčková, K., Kučírková, A., Navrátilová,
J., & Zetková, B. (2015). The possibilities
of ICT use for compensation of difficulties with reading in pupils with
dyslexia. Procedia-Social
and Behavioral Sciences, 176,
915-922. Opgehaald van: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042815005959
Deze reactie is verwijderd door de auteur.
BeantwoordenVerwijderenHet onderwerp spreekt me aan omdat het belangrijk is om de verschillende leerstoornissen bij leerlingen te detecteren en er rekening mee te houden. Dyslexie is bovendien een leerstoornis waar iedere leerkracht veelvuldig mee te maken krijgt.
BeantwoordenVerwijderenHet artikel gaat op zoek naar een lettertype dat leesbaarder is voor leerlingen met dyslexie, maar stelt vast dat nog niet overtuigend is aangetoond dat een alternatief lettertype een positief effect heeft.
Toch wordt in vet gedrukt besloten 'baat het niet dan schaadt het niet?' Hierop wil ik toch graag reageren omdat ik zelf voor mijn cursusmateriaal een welbepaald lettertype, het befaamde 'Comic Sans' van Microsoft, gebruik. Ik hecht belang aan dit lettertype omdat het me erg vrolijk lijkt over te komen, in tegenstelling tot een lettertype zoals Arial.
Indien onderzoek zou aantonen dat een ander lettertype te verkiezen is boven Comic Sans om rekening te houden met dyslexie of om een andere reden, ben ik uiteraard bereid om het geweer van schouder te veranderen. Maar indien dit niet het geval is, blijf ik een voorkeur geven aan Comic Sans. Ik ben het dan ook oneens met de uitspraak 'baat het niet dan schaadt het niet' omdat afstand nemen van het ludieke Comic Sans wel degelijk een 'schade' aan mijn lesmateriaal impliceert.
Het onderwerp spreekt me aan omdat het belangrijk is om de verschillende leerstoornissen bij leerlingen te detecteren en er rekening mee te houden. Dyslexie is bovendien een leerstoornis waar iedere leerkracht veelvuldig mee te maken krijgt.
BeantwoordenVerwijderenHet artikel gaat op zoek naar een lettertype dat leesbaarder is voor leerlingen met dyslexie, maar stelt vast dat nog niet overtuigend is aangetoond dat een alternatief lettertype een positief effect heeft.
Toch wordt in vet gedrukt besloten 'baat het niet dan schaadt het niet?' Hierop wil ik toch graag reageren omdat ik zelf voor mijn cursusmateriaal een welbepaald lettertype, het befaamde 'Comic Sans' van Microsoft, gebruik. Ik hecht belang aan dit lettertype omdat het me erg vrolijk lijkt over te komen, in tegenstelling tot een lettertype zoals Arial.
Indien onderzoek zou aantonen dat een ander lettertype te verkiezen is boven Comic Sans om rekening te houden met dyslexie of om een andere reden, ben ik uiteraard bereid om het geweer van schouder te veranderen. Maar indien dit niet het geval is, blijf ik een voorkeur geven aan Comic Sans. Ik ben het dan ook oneens met de uitspraak 'baat het niet dan schaadt het niet' omdat afstand nemen van het ludieke Comic Sans wel degelijk een 'schade' inhoudt.